Του Δρ. Θεοχάρη Χατζηστάθη (Δόκιμου Ερευνητή του Ινστιτούτου Εδαφοϋδατικών Πόρων Θεσσαλονίκης, του ΕΛ.Γ.Ο. ‘ΔΗΜΗΤΡΑ’)
Ελλείψεις/περίσσειες θρεπτικών στοιχείων-διάγνωση τροφοπενιών/τοξικοτήτων
Στη συνάντηση της 2ας Φεβρουαρίου για τις ορθές πρακτικές στην ελαιοκαλλιέργεια (που έλαβε χώρα στο πλαίσιο της έκθεσης Agrotica), επισημάνθηκε η σημασία της φυλλοδιαγνωστικής ως αξιόπιστου εργαλείου διάγνωσης τροφοπενιών στην ελιά. Για το σκοπό αυτό, οι παραγωγοί πρέπει να είναι ιδιαίτερα επιμελείς και να συλλέγουν δείγματα φύλλων για ανάλυση κάθε χρόνο, μετά από τη συγκομιδή του ελαιόκαρπου, κατά την περίοδο του χειμώνα. Τα φύλλα πρέπει να συγκομίζονται από διάφορα δένδρα του κτήματος (κατά τις δύο διαγωνίους του), εντελώς τυχαία, από το μέσο των ετήσιων βλαστών, να είναι υγιή και όχι προσβεβλημένα από εχθρούς ή ασθένειες. Ο ελάχιστος αριθμός φύλλων ελιάς ανά κτήμα που απαιτείται για μια αντιπροσωπευτική ανάλυση είναι 100-120. Επισημάνθηκε ιδιαίτερα ότι παρ’ όλο που η ανάλυση του εδάφους είναι ένα πολύτιμο και εντελώς απαραίτητο εργαλείο για τον παραγωγό, από μόνη της δεν επαρκεί για να προσδιορίσει τις πραγματικές ανάγκες της ελαιοκαλλιέργειας σε θρεπτικά στοιχεία (αυτό πρέπει να γίνεται σε συνδυασμό με τη φυλλοδιαγνωστική).
Οι συνηθέστερες ελλείψεις θρεπτικών στοιχείων στην ελαιοκαλλιέργεια είναι του Ν, του Κ και του Β. Από στοιχεία ενός πολύ μεγάλου αριθμού δειγμάτων φύλλων ελαιώνων του Ινστιτούτου Εδαφολογίας Θεσσαλονίκης, αναφέρθηκε ότι περίπου το 57% αυτών αντιμετωπίζουν έλλειψη Ν (ήπια ή σοβαρή). Στους ξερικούς-μη αρδευόμενους ελαιώνες όλη η ποσότητα της Ν-ούχου λίπανσης πρέπει να χορηγείται σε μια δόση (το χειμώνα, ως βασική λίπανση), ενώ στους αρδευόμενους ελαιώνες με τη βασική λίπανση χορηγείται το 1/3 της συνολικής ποσότητας του Ν, και τα 2/3 ως επιφανειακή, σε δύο ισόποσες δόσεις. Αναφορικά με το Κ, περίπου το 25% των ελαιώνων αντιμετωπίζουν έλλειψη Κ (είναι ηπιότερη για τους ποτιστικούς ελαιώνες και σοβαρότερη για τους ξερικούς-μη αρδευόμενους). Εκτός από την ένταση των συμπτωμάτων, οι ξερικοί-μη αρδευόμενοι ελαιώνες έχουν και υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης τροφοπενίας Κ, ενώ πιο έντονες είναι οι ελλείψεις Κ μετά από υψηλές παραγωγές. Επισημάνθηκε ότι η Κ-ούχος λίπανση συμβάλει στην καλύτερη ποιότητα καρπού επιτραπέζιας ελιάς, και τον καθιστά πιο εμπορεύσιμο. Η έλλειψη Β είναι και αυτή από τις σημαντικότερες στην ελαιοκαλλιέργεια, αφού περίπου το 40% των ελαιώνων αντιμετωπίζουν έλλειψη Β. Η τροφοπενία Β απαντάται συνηθέστερα σε ξερικούς-μη αρδευόμενους ελαιώνες. Για την αντιμετώπισή του, συνιστάται διαφυλλική χορήγηση Β λίγο πριν από την πλήρη άνθηση (αυξάνει την καρπόδεση).
Λιγότερο συνηθισμένες είναι οι τροφοπενίες των υπόλοιπων ιχνοστοιχείων (Fe, Mn, Zn), και οφείλονται στις αλκαλικές συνθήκες των εδαφών. Σε αυτές τις περιπτώσεις των αλκαλικών εδαφών συνιστάται διαφυλλική χορήγηση των ιχνοστοιχείων. Η έλλειψη P δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα σοβαρό πρόβλημα για την ελαιοκαλλιέργεια, αφού μόνο το 9% περίπου των δειγμάτων φύλλων έχουν ανεπάρκεια σε P. Η μέγιστη διαθεσιμότητα P για τα φυτά στα εδάφη παρατηρείται σε pH από 6,5 έως 7,5. Σε pH 7,5-8,5 αρκετές φορές συνιστάται διαφυλλική χορήγηση P στα δένδρα (με σκοπό τη μέγιστη αποτελεσματικότητα), αφού δεν είναι λίγες εκείνες οι περιπτώσεις όπου τα εδάφη μπορεί να έχουν επάρκεια P, αλλά τα δένδρα να έχουν ανεπαρκείς συγκεντρώσεις στα φύλλα τους. Τέλος, λόγω του ότι η καταπολέμηση των μυκητολογικών ασθενειών από τους παραγωγούς γίνεται με χαλκούχα σκευάσματα, αυτό έχει συχνά ως συνέπεια να παρατηρούνται πολύ υψηλές συγκεντρώσεις Cu στα φύλλα των ελαιοδένδρων. Περίπου το 64% των ελαιώνων έχουν υπερεπάρκεια ή κινδυνεύουν με εμφάνιση συμπτωμάτων τοξικότητας Cu (έχουν βρεθεί περιπτώσεις όπου η συγκέντρωση Cu στα φύλλα υπερβαίνει τα 880 p.p.m., δηλ. 44 ΦΟΡΕΣ! ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΓΙΣΤΟ ΟΡΙΟ ΑΡΙΣΤΗΣ ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑΣ).
Αειφορικά συστήματα διαχείρισης στην ελαιοκαλλιέργεια και περιεκτικότητα των εδαφών των ελαιώνων σε οργανική ουσία
Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Εδαφολογίας Θεσσαλονίκης, περίπου το 20% των εδαφών των ελαιώνων στους νομούς Χαλκιδικής και Θεσσαλονίκης έχουν περιεκτικότητα σε οργανική ουσία <1% (ιδιαίτερα χαμηλή), το 45% έχει περιεκτικότητα 1-2% (ανεπαρκής), και μόλις το 35% αυτών έχει περιεκτικότητα σε οργανική ουσία >2% (επαρκής). Για το λόγο αυτό, ιδιαίτερη σημασία έχει η διατήρηση επαρκών επιπέδων οργανικής ουσίας στο έδαφος. Συνεπώς, οι ελαιοπαραγωγοί θα πρέπει να αποφεύγουν τις βαθιές-άσκοπες και υπερβολικές κατεργασίες εδάφους, και να μεριμνούν για αειφορικές πρακτικές διαχείρισης στους ελαιώνες τους, όπως είναι η ανακύκλωση των φυτικών υπολειμμάτων που προκύπτουν από το κλάδευμα, καθώς και των υπολειμμάτων της χορτοκοπής, η προσθήκη οργανικών υλικών, κοπριάς κ.α. Στη συζήτηση τονίστηκε ιδιαίτερα ότι θα πρέπει ΝΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΦΘΕΙ ως πολύ κακή γεωργική πρακτική (μη αειφορική) το κάψιμο των υπολειμμάτων του κλαδεύματος και ΜΟΝΟ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ αυξημένου κινδύνου ή προειδοποιήσεων για προσβολή από Verticillium στην ευρύτερη Ελαιοκομική περιοχή συνιστάται κάψιμο των υπολειμμάτων του κλαδέματος.
Στη συζήτηση επισημάνθηκε ιδιαίτερα ότι η προσθήκη κοπριάς δεν υποκαθιστά εξ’ ολοκλήρου τις ανάγκες της ελαιοκαλλιέργειας σε ανόργανα λιπάσματα, αλλά λειτουργεί ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ με τη χορήγηση αυτών. Αυτό συμβαίνει διότι ο βαθμός ανοργανοποίησης της οργανικής ουσίας είναι βραδύς και ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΑΜΕΣΑ να καλύψει τις θρεπτικές ανάγκες της καλλιέργειας, εκτός αν χορηγείται επί σειρά ετών, σε μεγάλες ποσότητες, όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις όπου οι ελαιοπαραγωγοί είναι και κτηνοτρόφοι. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η χορηγούμενη ανόργανη λίπανση μπορεί να αντικατασταθεί εξ’ ολοκλήρου με οργανική (προσθήκη κοπριάς). Οι ευεργετικές επιδράσεις της οργανικής ουσίας συνίστανται κυρίως στη βελτίωση των φυσικών ιδιοτήτων των εδαφών, καθώς και στη συγκράτηση νερού και θρεπτικών στοιχείων που είναι απαραίτητα για τα ελαιόδενδρα. Άρα, μείωση της οργανικής ουσίας οδηγεί σε χειροτέρευση των φυσικών ιδιοτήτων των εδαφών και αύξηση των απωλειών θρεπτικών στοιχείων και νερού, με μετακίνησή τους προς τα βαθύτερα στρώματα.
Το κείμενο περιέχει τα βασικά στοιχεία της τοποθέτησης του κ. Θεοχάρη Χατζηστάθη στη συζήτηση «Ορθές πρακτικές ελαιοκαλλιέργειας» στο πλαίσιο της παρουσίασης του βιβλίου «Εγκυκλοπαίδεια Ελαιοκομίας: Το ελαιόλαδο» στην Agrotica 2018.