Ηλίας Μπιτσάνης
Με… φρεναρίσματα από τον καιρό, η παραγωγή ελαιολάδου συνεχίζεται με την ελπίδα πως όλα θα πάνε καλά μέχρι τέλους. Ετσι ώστε να μιλάμε για μια “καλή χρονιά” ως μέσο όρο τουλάχιστον για την περιοχή μας.
Η οποία δεν μπορεί να αναπληρώσει τις περυσινές απώλειες αλλά σίγουρα θα είναι πολύ καλύτερη. Η παραγωγή σε εξέλιξη και ευκαιρία να δούμε πάλι κάποια ζητήματα.
Το προηγούμενο διάστημα από αυτήν εδώ τη στήλη είχα επισημάνει το γεγονός ότι διάφοροι παριστάνοντες τους ειδικούς με άρθρα και άλλες παρεμβάσεις κατάφεραν αρχικά να δημιουργήσουν έναν πανικό με αφορμή την ανομβρία. Η βροχή ευτυχώς έφτασε μια περίοδο κατά την οποία όχι μόνον υπήρξε ευεργετική από την άποψη της παραγωγής, αλλά πρόλαβε τις ζημιές από τις “επιστημονικοφανείς” προφητείες. Ουκ ολίγοι ήταν έτοιμοι να μαζέψουν τις ελιές-σκάγια για να μην… χαλάσει το ελαιόλαδο. Εδώ το ράδιο-αρβύλα είχε κάνει καλή δουλειά, άκουγες κόσμο να αναπαράγει πράγματα γραμμένα αρχικά στο Διαδίκτυο, έτοιμο να εξορμήσει από τον… Οκτώβριο για λιομάζεμα. Ευτυχώς πρυτάνευσε η λογική με τη βοήθεια των πρώτων βροχών που άρχισαν να… φουσκώνουν τις ελιές. Οι οποίες χωρίς να έχουν φθάσει στο σύνηθες επίπεδο ανάπτυξης, δίνουν εξαιρετικής ποιότητας ελαιόλαδο και πολλές φορές σε ικανοποιητικές αποδόσεις.
Αυτά βεβαίως ως γενική εκτίμηση, γιατί όπως κάθε χρόνο, η παραγωγή και η απόδοση κυμαίνονται για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Με δεδομένο μάλιστα το γεγονός ότι η ανομβρία δεν είχε την ίδια ένταση παντού, ενώ τα εδάφη ανάλογα με τη θέση και τη σύνθεση κρατούν διαφορετική υγρασία. Η πρώτη επισήμανση είναι απαραίτητη για να κρατηθεί από τους παραγωγούς ως “δίδαγμα” κατά του πανικού και διαφόρων “προφητών” οι οποίοι… δεν πληρώνουν και τίποτε αν δεν επαληθευτούν οι προφητείες τους. Υπάρχει ένα πλήθος γεωπόνων τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα οι οποίοι μπορούν να συμβουλεύσουν υπεύθυνα τους παραγωγούς. Πολύ περισσότερο καθώς ήδη υπάρχει μια σοβαρή εμπειρία και περισσότερο επιστημονική προσέγγιση της καλλιέργειας. Κάτι που γίνεται εμφανές τα τελευταία χρόνια με το δίχτυ των υπηρεσιών να απλώνεται σε ολόκληρο το νομό και πιο κοντά στην παραγωγή.
Εκεί όμως που η… προφητεία πάει σύννεφο είναι οι τιμές του ελαιολάδου. Δεν είναι καινούργιο φαινόμενο, άλλωστε υπήρξαν χρονιές καταστρεπτικές και για παραγωγούς και για εμπορευόμενους, όταν είχαν πιστέψει ότι μπορεί να “πλουτίσει” κανένας από τη συγκυρία. Το καινούργιο στην υπόθεση είναι πως πλέον αυτά δεν συζητιούνται ανεύθυνα σε γραφεία και καφενεία, αλλά γράφονται και αναπαράγονται. Πολλές φορές με την επίκληση στοιχείων και πληροφοριών που πολλές φορές αποδεικνύονται λανθασμένα. Βεβαίως αυτός που τα γράφει βρίσκει τρόπο να “διορθώσει” προκειμένου να προστατεύσει το “όνομα” όταν αποτυγχάνει η πρόβλεψη, η ζημιά στον παραγωγό όμως δεν διορθώνεται. Και εδώ τίθεται ένα ερώτημα: Μπορεί να υπάρχει πρόβλεψη στη διακύμανση των τιμών; Αν σκεφθεί κάποιος ότι και οι… προβλέψεις διαμορφώνουν τις τιμές με την έννοια ότι επηρεάζουν την προσφορά, μπορεί να δώσει μόνος του την απάντηση στο ερώτημα.
Υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που μπορεί να “υποψιάσουν”, όπως είναι οι εκτιμήσεις για την παραγωγή, που μπορούν να ανατραπούν όμως για πάρα πολλούς λόγους στην πορεία του χρόνου. Οπως είναι οι εκτιμήσεις για την παγκόσμια κατανάλωση οι οποία όμως επηρεάζεται και από τις τιμές. Οπως οι τιμές των μελλοντικών συμβολαίων πίσω από τα οποία πολλές φορές κρύβονται στρατηγικές και χρηματιστηριακός τζόγος. Ολοι αυτοί οι παράγοντες μπορούν να προσδιορίσουν τα επίπεδα τιμών και τη γενική τάση με διαφορετικό τρόπο κάθε φορά. Δεν μπορούν όμως να αποτελέσουν πρώτη ύλη για “προφητείες” οι οποίες από μόνες τους μπορούν να ανατρέψουν και την τάση. Σε κάθε περίπτωση τα στοιχεία παραγωγής, κατανάλωσης, τρεχουσών τιμών και διακύμανσης είναι πολύτιμα για όσους μπορούν να τα “διαβάσουν”, δηλαδή να πάνε παραπέρα από τους αριθμούς. Μπορούν να δημιουργήσουν μεγάλα προβλήματα σε όλους όμως όταν χρησιμοποιούνται επιλεκτικά και ανεύθυνα για “προφητείες”.
Περί προφητειών ο λόγος και δεν θα αποτολμούσα να κάνω πρόβλεψη για την τύχη του μέτρου σχετικά με την διάθεση ελαιολάδου στα καταστήματα εστίασης σε μη επαναγεμιζόμενες συσκευασίες. Αίτημα ετών που ισχύει από τη νέα χρονιά και προς το παρόν άνευ αντιδράσεων. Ολίγον περίεργο το πράγμα καθόσον σε άλλες χώρες υπήρχαν και υπάρχουν ακόμη αντιστάσεις, αλλά μένει να δούμε και εδώ τι μπορεί να συμβεί στην πράξη. Ως μέτρο το έχω υποστηρίξει… από αρχαιοτάτων χρόνων καθώς αποτελεί ένα σημαντικό μέτρο προστασίας και προώθησης του έξτρα παρθένου ελαιολάδου, αλλά… αν. Κατ’ αρχήν το “αν” έχει να κάνει με την έκταση υλοποίησης του μέτρου, που δεν είναι δεδομένη ως “καθολική”, παρά το γεγονός ότι προβλέπεται διοικητικό πρόστιμο στους παραβάτες ύψους 500 ευρώ. Αν σκεφθεί κάποιος ότι τα πρόστιμα σε φορολογικές παραβάσεις είναι σοβαρότερα και οι μηχανισμοί ελέγχου πολύ μεγαλύτεροι αλλά ανθεί η φοροδιαφυγή, τότε δεν μπορεί να είναι αισιόδοξος μόνον λόγω… προστίμου. Σε δεύτερη ανάγνωση το “αν” έχει να κάνει με το κατά πόσον η συσκευασία θα περιέχει “έξτρα παρθένο ελαιόλαδο” ή και εδώ θα δράσουν οι μηχανισμοί νοθείας. Το προϊόν της οποίας έχει ξεφύγει από τη συσκευασία του “τενεκέ” που αναθεματίζουν ειδικοί εντός και εκτός εισαγωγικών, και έχει περάσει σε πολύ πιο… περιποιημένες συσκευασίες. Η νοθεία ως γνωστόν προηγείται των μεθόδων αποκάλυψης και ως εκ τούτου θα πρέπει οι μηχανισμοί να… στήσουν καρτέρι στην εφαρμογή του νέου μέτρου. Αλλά χρειάζονται και “όπλα” τα οποία απουσιάζουν, όπως είναι η ιχνηλασιμότητα, τα μητρώα τυποποιητών, οι κανόνες εμπορίας και ό,τι συνοδεύει το “λιπαρόν” μέχρι τον καταναλωτή. Με την υπενθύμιση βεβαίως ότι νοθεία δεν υπάρχει μόνον στην Ελλάδα ή το ελαιόλαδο, αλλά παντού, και σε προϊόντα που είναι τεχνικά εύκολη, έχουν μεγάλη κατανάλωση και ο ανταγωνισμός είναι στα ύψη.
Και η νοθεία ανθεί είτε σε μορφές σχετικά πρωτόγονες όπως στην Ελλάδα, είτε σε πιο εξελιγμένες σε άλλες χώρες. Η διαφορά είναι στους εμπλεκόμενους, στη μορφή των μεθόδων και στο μέγεθος του οικονομικού οφέλους. Αλλά και στα μέτρα για την αντιμετώπισή της. Στην Ιταλία τα πράγματα είναι περίπλοκα και το σύστημα ελέγχων πολύ πιο εξελιγμένο καθώς στην υπόθεση εμπλέκεται ακόμη και η μαφία, κάτι που έχει γίνει αντικείμενο συστηματικών ελέγχων και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ετσι υπάρχουν ειδικές υπηρεσίες, εξειδικευμένα εργαστήρια και εντατικοί έλεγχοι καθώς τα πλοκάμια είναι πολλά: Ιταλοποίησης εισαγομένων, ενεργητική τελειοποίηση που… λοξοδρομεί, τυπική νοθεία έξτρα παρθένου με κατώτερης ποιότητας, νοθεία ελαιολάδου με σπορέλαια και ποιος ξέρει τι άλλο. Στην Ελλάδα η νοθεία είναι “ερασιτεχνική” σε σχέση με την Ιταλία αλλά εξαιρετικά μεγάλη σε έκταση, ιδιαίτερα στη Βόρεια Ελλάδα όπου γίνεται με σχετικά χονδροειδή τρόπο όπως αποδεικνύεται από τα συνεχή πανομοιότυπα περιστατικά τα τελευταία χρόνια. Οπως προανέφερα η υπόθεση πλέον έχει ξεφύγει από τον “δαιμονοποιημένο” τενεκέ και έχει προχωρήσει σε… ελκυστικές συσκευασίες με φανταχτερές φίρμες που παραπέμπουν σε ελαιοπαραγωγικές περιοχές και αντίστοιχα ονόματα.
Είναι ηλίου φαεινότερον πως το σύστημα ελέγχου είναι ανεπαρκές και ότι χρειάζεται η ριζική αναμόρφωσή του, μετά από αναλυτική συζήτηση μεταξύ των εμπλεκομένων που διαθέτουν και την ανάλογη τεχνογνωσία. Οπως και η συνεργασία με άλλες ελαιοπαραγωγικές χώρες για την ανταλλαγή εμπειριών σχετικά με το θέμα. Δεν είναι απλά θέματα, η χημεία της νοθείας προηγείται της χημείας αποκάλυψης. Και με την προϋπόθεση πως έχουν κλείσει άλλα θέματα όπως είναι αυτό της ιχνηλασιμότητας και του μητρώου τυποποιητών, οι οποίοι θα υπόκεινται σε συστηματικούς και η διακίνηση ελαιολάδου θα γίνεται με βάση τα σχετικά πιστοποιητικά.
Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να ανοίξει η συζήτηση και να διαμορφωθεί ένα νέο, πιο αποτελεσματικό σύστημα ελέγχου της νοθείας.
Υ.Γ.: Η ελαιοκαλλιέργεια προσφέρει πολλά, μπορεί να προσφέρει περισσότερα, αλλά χρειάζεται και πολύ περισσότερα από το “ενδιαφέρον” πολιτικών και θεσμικών παραγόντων. Χρειάζεται πρωταγωνιστές τους παραγωγούς, που θα πρέπει να αναζητήσουν πλέον τις μορφές συλλογικής οργάνωσης που χρειάζονται για τη στήριξη των προσπαθειών τους. Στο δικό τους χέρι είναι…