ΛΙΝΑ ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΥ
Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον διήμερο συμπόσιο για το ελαιόλαδο και την υγεία πραγματοποιήθηκε στις αρχές Οκτωβρίου στο περίφημο αμερικανικό πανεπιστήμιο, με τη συμμετοχή επιστημόνων, γευσιγνωστών, παραγωγών και μαγείρων από όλο τον κόσμο. Υπεύθυνοι γι’ αυτό δύο καθηγητές, ο Τάσσος Κυριακίδης από την Κύπρο και ο Βασίλης Βασιλείου από την Εύβοια, οι οποίοι μίλησαν στον «Γ» σχετικά με το όραμά τους για ένα Διεθνές Ινστιτούτο Ελαιολάδου υπό την αιγίδα του Γέιλ.
«Όταν ήμουν μικρό παιδί, η αγαπημένη μου εκπαιδευτική εκδρομή στην Κύπρο ήταν σε ελαιοτριβείο. Η χαρακτηριστική μυρωδιά της ελιάς θα με ακολουθούσε για πολλά χρόνια και ακόμα και σήμερα που το διηγούμαι μου έρχεται ξανά στη μύτη. Δεν είχα φανταστεί, όμως, ότι μετά από 30-40 χρόνια θα μάθαινα ότι αυτή ήταν η μυρωδιά του ελαττωματικού ελαιολάδου». Τάδε έφη Τάσσος Κυριακίδης αρχίζοντας την ομιλία του κατά την πρώτη ημέρα του Συμποσίου για το Ελαιόλαδο και την Υγεία, που πραγματοποιήθηκε στις 3 και 4 Οκτωβρίου στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Γέιλ.
Η ιδέα και η πρωτοβουλία της διοργάνωσης ανήκουν στον ίδιο τον κ. Κυριακίδη, ερευνητή του εν λόγω Τμήματος, αλλά και στον Βασίλη Βασιλείου, πρόεδρο του Τμήματος Περιβαλλοντικών Επιστημών Υγείας. Ο κ. Βασιλείου έχει μάλιστα μια πολύ προσωπική βιωμένη σχέση με το ελαιόλαδο. «Έχω μεγαλώσει στην Ιστιαία Ευβοίας και ο πατέρας μου παρήγε ελαιόλαδο. Δεν ήταν απλώς το χόμπι του, το είχε αληθινό μεράκι να περιποιείται τα ελαιόδεντρα. Το χωριό μας έφτιαχνε ντομάτες το καλοκαίρι και ελαιόλαδο τον χειμώνα. Έχω πάθος με το λάδι και κάθε φορά που έρχομαι, προμηθεύομαι το λάδι και τις ελιές μου. Έτσι, όταν ήρθε και με βρήκε ο Τάσσος –ο οποίος σημειωτέον είχε επαφές τα τελευταία δύο χρόνια με παραγωγούς που κάνουν πρωτοποριακή ελαιοκαλλιέργεια– για να κάνουμε κάτι στο Γέιλ, δεν το σκέφτηκα δεύτερη φορά».
Με έρευνα και επιμονή οι δύο καθηγητές συγκέντρωσαν περίπου 100 ανθρώπους κορυφαίους στον τομέα τους: από χημικούς, διατροφολόγους και γιατρούς μέχρι παραγωγούς, σεφ και γευσιγνώστες. Παρόντες ήταν και εκπρόσωποι από διάφορους οργανισμούς και ενώσεις, όπως ο Τζόσεφ Προφάτσι, διευθυντής του Βορειοαμερικανικού Συνδέσμου Ελαιολάδου, και η Κίμπερλι Χόουλντινγκ, πρόεδρος του Αμερικανικού Συνδέσμου Παραγωγών Ελαιολάδου. Η Ελλάδα είχε μεγάλη εκπροσώπηση: ο δήμαρχος Δελφών Θανάσης Παναγιωτόπουλος μίλησε για τον ιστορικό δελφικό ελαιώνα, η Μαρία Καψοκεφάλου από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών παρουσίασε έρευνες σχετικές με την κατανάλωση ελαιολάδου, η Μαρία Χαλαμπαλάκη από το Τμήμα Φαρμακευτικής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών έκανε λόγο για τα ελαιόλαδα με ισχυρισμούς υγείας, ο βραβευμένος από τον «Γαστρονόμο» καθηγητής Φαρμακευτικής του Καποδιστριακού Προκόπης Μαγιάτης παρουσίασε τις πρωτοποριακές έρευνες της ομάδας του σε σχέση με τη χημική σύσταση συγκεκριμένων λαδιών, ενώ ο Δημήτρης Κουρέτας, καθηγητής του Τμήματος Βιοχημείας και Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, εντυπωσίασε με την έρευνα που γίνεται εκεί, η οποία προτείνει τη χρήση των αποβλήτων του ελαιοτριβείου σε ζωοτροφές, πολύτιμες για την υγεία των ζώων.
Η καινοτομία και οι τεχνολογικές εξελίξεις δεν έλειψαν από τις παρουσιάσεις του συμποσίου. Ο βιολόγος Σπύρος Μουρελάτος από την ελληνική εταιρεία Ecodevelopment, με έδρα τη Θεσσαλονίκη, παρουσίασε τις εφαρμογές τηλεπισκόπησης και γεωργίας ακριβείας που έχουν αναπτύξει και ήδη δοκιμάζουν σε ελαιώνες της Χαλκιδικής. Εξειδικευμένα drones πετάνε πάνω από τα χωράφια καταγράφοντας εικόνες και στοιχεία, για να χαρτογραφήσουν το terroir και να εντοπίσουν ασθένειες που δεν φαίνονται με γυμνό μάτι. Ο Κωνσταντίνος Μαμμάσης, ο οποίος παράγει στην Πάτρα το ελαιόλαδο Milestone, εξήγησε την αργόστροφη παραγωγική διαδικασία σε περιβάλλον μηδενικής οξυγόνωσης, έτσι ώστε το ελαιόλαδο να διατηρεί σε υψηλά επίπεδα τις πολύτιμες ουσίες του. Ο Νίκολας Νετιέν περιέγραψε πώς σε μια εντελώς ξηρή περιοχή, δίπλα στην Πράσινη Γραμμή στην Κύπρο, παράγουν ένα εξαιρετικό βιολογικό ελαιόλαδο με την επωνυμία Atsas, χρησιμοποιώντας έξυπνα το νερό της βροχής και όλους τους πόρους που προσφέρει η ίδια η φύση. Από το συμπόσιο αναδείχθηκε η ισχυρή τάση να αντιμετωπίζεται το ελαιόλαδο και ως φάρμακο, πέρα από τροφή. Ενδεικτική είναι η σημείωση του πρύτανη της Σχολής Δημόσιας Υγείας, Στεν Βερμόντ: «Δεν υπάρχει μεγαλύτερη κρίση σήμερα στη δημόσια υγεία από αυτήν της κακής διατροφής, του διαβήτη και των καρδιακών παθήσεων, και γι’ αυτό είναι σημαντικό να συζητάμε για το ελαιόλαδο».
Κάποιες από τις παρουσιάσεις είχαν και γαστρονομικό άρωμα. Ο σεφ Ηλίας Μαμαλάκης παρουσίασε μέσω ενός βίντεο την ιστορία του ελαιολάδου στη Μεσόγειο και έδειξε τις χρήσεις του στη μαγειρική, ενώ ο γευσιγνώστης Νίκολας Κόουλμαν υποστήριξε με θέρμη τη διαφορετική χρήση κάθε ποικιλίας στα φαγητά, δίνοντας παραδείγματα: «Στην Τοσκάνη μαζεύουν με το χέρι τις ελιές γιατί είναι φυτεμένες σε πεζούλες και αναγκάζονται να τις μαζεύουν νωρίς λόγω του κρύου καιρού. Άρα η περιοχή παράγει κυρίως αγουρέλαια, τα οποία ταιριάζουν εξαιρετικά ωμά πάνω σε μια ριμπολίτα (φασολάδα με λαχανικά, παραδοσιακό πιάτο της Τοσκάνης). Στη Λιγουρία χτυπάνε τα ελαιόδεντρα για να πέσουν οι ελιές και άρα τις μαζεύουν αργότερα, αφού ο καρπός πρέπει να είναι ώριμος για να πέσει. Έτσι παράγουν πιο εκλεπτυσμένα, γλυκά ελαιόλαδα, τα οποία ταιριάζουν με το πέστο που κατάγεται από την περιοχή. Στο πέστο δεν ταιριάζει το αγουρέλαιο της Τοσκάνης».
Ο ενθουσιασμός από τον πλούτο των πληροφοριών και η συνειδητοποίηση του πόσα ακόμα πρέπει να γίνουν για το ελαιόλαδο οδήγησε τους συμμετέχοντες σε μια κοινή διαπίστωση, ότι είναι απαραίτητη η δημιουργία ενός Διεθνούς Ινστιτούτου Ελαιολάδου, το οποίο θα έχει πολλαπλούς στόχους: τον συντονισμό των πανεπιστημιακών ομάδων, των ερευνητικών κέντρων και των οργανισμών που ασχολούνται με το ελαιόλαδο· την προώθηση και την ευρεία γνωστοποίηση του μηνύματος ότι το ελαιόλαδο είναι απαραίτητο για μια υγιή ζωή, αλλά και για την ανταλλαγή εμπειριών, πρακτικών και τεχνικών όσον αφορά το χωράφι και την ελαιοποίηση. Ο Βασίλης Βασιλείου εξηγεί τι θα σήμαινε να τεθεί αυτό υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου Γέιλ: «Θα προσπαθήσουμε να συμμετέχουν όλα τα κέντρα που υπάρχουν, δεν θέλουμε να ανταγωνιστούμε με κανέναν. Θέλουμε να συγκεντρώσουμε όλη τη δουλειά που γίνεται πάνω στο ελαιόλαδο παγκόσμια και να προβάλουμε και εμείς την έρευνα που κάνουμε εδώ στο Γέιλ. Να συντονίσουμε και να ενισχύσουμε την έρευνα, τη διδασκαλία αλλά και το εμπόριο, όχι με κερδοσκοπικό σκοπό, αλλά για να μάθει ο κόσμος τι είναι το ελαιόλαδο σε σχέση με άλλα λάδια. Δεν θα αφορά μόνο την Αμερική ή την Ελλάδα, αλλά όλο τον κόσμο. Ένα θέμα που συζητήσαμε, για παράδειγμα, είναι τι μπορούμε να κάνουμε για να προωθήσουμε την κατανάλωση ελαιολάδου στις ασιατικές χώρες». Ο Τάσσος Κυριακίδης συμπληρώνει: «Για εμάς ο στόχος είναι να φέρουμε όλους τους εμπλεκομένους κάτω από την ομπρέλα του ινστιτούτου αυτού, ώστε να γίνει μια συντονισμένη προσπάθεια και να μην υπάρχει η διάσπαση που παρατηρείται τώρα στον κλάδο του ελαιολάδου, ειδικά στην Αμερική αλλά και στις μεγάλες ελαιοπαραγωγούς χώρες. Σε έναν πανεπιστημιακό χώρο με το κύρος του Γέιλ όλες οι ιδέες είναι ευπρόσδεκτες και θέλουμε να δούμε πώς το κοινό ενδιαφέρον για το ελαιόλαδο θα μας φέρει κοντά και θα γεννήσει σπουδαία πράγματα».
Τη δεύτερη μέρα οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε ομάδες ανάλογα με την ειδικότητά τους (χημεία, υγεία, βιολογία, εκπαίδευση, μαγειρική κ.λπ.) και επεξεργάστηκαν ζητήματα και θεματικές. Οι συναντήσεις συνεχίστηκαν και μετά το συμπόσιο, διαδικτυακά. Ο Προκόπης Μαγιάτης μάς ενημέρωσε σχετικά με τη διαδικασία που ακολουθείται: «Εμείς συμμετέχουμε στην ομάδα που ασχολείται με τα θέματα της χημείας και της υγείας, η οποία έχει συνεδριάσει ήδη δύο φορές με τη συμμετοχή επιστημόνων από όλο τον κόσμο. Έχουμε βγάλει τις κατευθυντήριες γραμμές, οι οποίες θα περάσουν από μια διαδικασία αξιολόγησης από την κεντρική επιτροπή της διοίκησης του Πανεπιστημίου Γέιλ. Αυτή θα εγκρίνει όλη αυτή την πρωτοβουλία, ώστε να ξεκινήσει o μηχανισμός, γιατί μέχρι τώρα όλα είναι σε επίπεδο προετοιμασίας». Οι δύο καθηγητές του Γέιλ, με τη συμβολή των ομάδων εργασίας, δουλεύουν πυρετωδώς προκειμένου να καταθέσουν την ολοκληρωμένη πρόταση στο Πανεπιστήμιο για την ίδρυση του Ινστιτούτου Ελαιολάδου.
Το επόμενο ραντεβού δόθηκε στους Δελφούς, ύστερα και από πρόταση του δημάρχου. Το δεύτερο συμπόσιο θα γίνει την άνοιξη του 2019 με φόντο τον δελφικό ελαιώνα, ενώ υπάρχουν ήδη προτάσεις να φιλοξενηθεί το 2020 στην Ισπανία και το 2021 στην Καλιφόρνια.
5 ενδιαφέροντα στοιχεία που ακούστηκαν στο Συμπόσιο
1. Η πιο παραγωγική χώρα στο ελαιόλαδο είναι η Ισπανία, που κατέχει το 44% της παγκόσμιας παραγωγής. Ακολουθεί η Ιταλία με 15% και η Ελλάδα με 10%. Στην Ελλάδα τυποποιείται περίπου 25% της παραγωγής, ενώ στην Ισπανία το 50% και στην Ιταλία το 80%.
2. Σύμφωνα με έρευνα του Τμήματος Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής του Ανθρώπου του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, η κατανάλωση ελαιολάδου στην Κρήτη έχει μειωθεί στο μισό σε σχέση με το 1960. Επίσης, σε έρευνα του 2018 που έγινε σε 4.000 άτομα, η αυξημένη κατανάλωση ελαιόλαδου σχετίστηκε με την παραδοσιακή διατροφή σε μεγαλύτερες ηλικίες. Οι νεότεροι καταναλώνουν όλο και λιγότερο ελαιόλαδο.
3. Η σύνδεση της πικρής γεύσης που συναντάμε στα ελαιόλαδα με τις υψηλές πολυφαινόλες και τις φαρμακευτικές ιδιότητες που έχουν αυτά επαληθεύεται από επιστημονικές έρευνες. Αυτό το «κάψιμο» που προκαλούν στον λαιμό τα ελαιόλαδα με ισχυρισμό υγείας μοιάζει με το αντίστοιχο που προκαλούν αντιφλεγμονώδη φάρμακα και έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι η ελαιοκανθάλη είναι αντιφλεγμονώδης.
4. Σε έρευνα διαπιστώθηκε ότι όσοι αλλάζουν τη διατροφή τους και αρχίζουν να καταναλώνουν περισσότερο ελαιόλαδο αυξάνουν ταυτόχρονα την κατανάλωση λαχανικών και μειώνουν τα σνακ ανάμεσα στα γεύματα. Παρουσιάστηκε από την Αμερικανίδα Mary Flynn, διατροφολόγο στο Πανεπιστήμιο Μπράουν στο Πρόβιντενς.
5. Η επιστημονική ομάδα του κ. Προκόπη Μαγιάτη στη Σχολή Φαρμακευτικής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κατόρθωσε πρόσφατα να απομονώσει στο ελαιόλαδο Milestone την ουσία ελενολίδιο, της οποίας οι αντι-υπερτασικές ιδιότητες είναι γνωστές από τη δεκαετία του 1960. Πολλαπλές επιστημονικές έρευνες άλλωστε έχουν δείξει ότι η καθημερινή κατανάλωση έξτρα παρθένου ελαιολάδου (τουλάχιστον 25 ml τη μέρα) μπορεί να μειώσει την ανάγκη λήψης φαρμάκων για την υπέρταση.
Το ελαιόλαδο στις ΗΠΑ με αριθμούς
Το 40% των νοικοκυριών χρησιμοποιεί ελαιόλαδο. Αν αυτό το ποσοστό αυξανόταν κατά 20%, θα εξοικονομούνταν περίπου 20 δισ. δολάρια από τα έξοδα για τη φροντίδα των ασθενών που νοσούν από 10 σημαντικές ασθένειες.
195.000 στρέμματα γης είναι σπαρμένα με ελαιόδεντρα σε 9 πολιτείες: Καλιφόρνια, Αριζόνα, Τέξας, Τζόρτζια, Αλαμπάμα, Νότια Καρολίνα, Φλόριντα, Όρεγκον μέχρι και στη Χαβάη. Το 98% του ελαιολάδου των ΗΠΑ παράγεται στην Καλιφόρνια.
Σε όλη τη χώρα λειτουργούν 45 ελαιοτριβεία. Κάθε χρόνο καταναλώνονται στις ΗΠΑ περίπου 345 εκατομμύρια λίτρα ελαιόλαδο και μόνο το 5% είναι αμερικανικό.
1 λίτρο κατά κεφαλήν είναι η μέση ετήσια κατανάλωση στις ΗΠΑ, ενώ στην Ελλάδα είναι περίπου 15 λίτρα, στην Ισπανία 12 και στην Ιταλία 10.
Στο κέντρο ελαιολάδου UC Davis στην Καλιφόρνια καλλιεργούνται πειραματικά 32 ποικιλίες από όλο τον κόσμο, ανάμεσα στις οποίες η Κορωνέικη και η Καλαμών.
Υπάρχει μία και μοναδική γηγενής ποικιλία ελιάς στις ΗΠΑ, η Mission, αν και δεν είναι ακριβώς γηγενής. Την εισήγαγαν από την Ισπανία ιεραπόστολοι στα τέλη του 18ου αιώνα, εξ ου και η ονομασία της («mission» σημαίνει «αποστολή»).